Γεωπόνος
e-mail: geoponef@ath.forthnet.gr , geoponikes@gmail.com
Ένας σχετικά νέος "εχθρός" που εισήχθη στη χώρα μας από τις χώρες της Βόρειας Αφρικής απειλεί να καταστρέψει τα φοινικόδεντρα . Θυμίζει σκαθάρι, ονομάζεται κόκκινος ρυγχωτός κάνθαρος (red palm weevil - Rhynchophorus ferrugineous, κολεόπτερο της οικογένειας Curculionidae) και καταστρέφει τα φοινικόδεντρα δημιουργώντας αποικίες στο εσωτερικό του κορμού τους. Κάτι που καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την αντιμετώπισή του.
Το έντομο προέρχεται από την Νοτιοανατολική Ασία και ήρθε πριν λίγα χρόνια και στην περιοχή της Μεσογείου προκαλώντας, αρχικά, έντονα προβλήματα στη Βόρεια Αφρική (Αίγυπτος, Τυνησία). Στη χώρα μας εισήχθη το 2005 από φυτωριούχους οι οποίοι, για λόγους κέρδους, εισήγαγαν μεγάλες ποσότητες φοινικόδεντρων από την Αίγυπτο σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές.
Ωστόσο πολλά από τα φυτά που εισήχθησαν τότε ήταν μολυσμένα, «φιλοξενώντας» στο εσωτερικό τους πολυάριθμους πληθυσμούς του εντόμου. Φημολογείται ακόμα ότι και κατά την κατασκευή έργων για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004 είναι πιθανό να εισήχθησαν προσβεβλημένα φοινικόδεντρα από το Ισραήλ. Ανεξάρτητα, όμως, από όπου και αν ήρθε, το κόκκινο σκαθάρι υπάρχει και απειλεί να δώσει τέλος στους πολυάριθμους φοίνικες που κοσμούν τις πόλεις και τις παραλίες μας.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Τα πρώτα κρούσματα στη χώρα μας εντοπίστηκαν στο Ηράκλειο της Κρήτης και μάλιστα στους φοίνικες τύπου Washingtonia filifera ενώ αργότερα εντοπίστηκαν προσβολές και στους τύπου Phoenix canariensis φοίνικες στο νότιο Ηράκλειο Κρήτης. Λίγους μήνες νωρίτερα εντοπίστηκαν οι πρώτες προσβολές σε phoenix canariensis και phoenix dactylifera στην Κύπρο στις πόλεις της Λεμεσού, Αμμοχώστου, Λευκωσίας και Λάρνακας.
Eνήλικας φοίνικας με προσβολή: απουσιάζει, λόγω πτώσης, η κορυφή ενώ είναι χαρακτηριστική η κάμψη των παλιότερων φύλλων (φωτογραφικό αρχείο Ντηνιακού Δημήτρη) |
Την ίδια χρονιά στην Ισπανία με απόφαση της 10ης Φεβρουαρίου 2006, η κυβέρνηση των Καναρίων Νήσων αναγνώρισε την ύπαρξη τεσσάρων εστιών μόλυνσης από τον κόκκινο ρυγχωτό κάνθαρο των φοινίκων (Rhynchophorus ferrugineous), δύο στη νήσο Gran Canaria και δύο στη νήσο Fuerteventura.
«Ο κόκκινος ρυγχωτός κάνθαρος των φοινίκων (Rhynchophorus ferrugineous) είναι ένα καταστροφικό έντομο, προερχόμενο από τη νοτιοανατολική Ασία, το οποίο, σύμφωνα με τους ειδικούς, εισήχθη στο Λεβάντε της Ισπανίας και πιο πρόσφατα στις Καναρίους Νήσους, και εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο μέσω της εισαγωγής φοινικόδεντρων μεγάλου μεγέθους από τρίτες χώρες που έχουν μολυνθεί (Αίγυπτος και Τυνησία).» ανέφεραν οι Ισπανοί. Οι περιοχές πλέον του Ελληνικού και της Γλυφάδας στην Αττική έχουν σοβαρότατο πρόβλημα ενώ κρούσματα υπάρχουν και στις περιοχές της Βούλας.
Ακμαίο κόκκινου ρυγχωτού κάνθαρου (red palm weevil - Rhynchophorus ferrugineous) (φωτογραφικό αρχείο Ντηνιακού Δημήτρη) |
Τα είδη φοινικοειδών που μπορεί ο κόκκινος ρυγχωτός κάνθαρος να προσβάλλει είναι τα: Areca catechu, Arenga pinnata, Caryota urensi, Cocos nucifera, Corypha elata, Elaeis guineensis, Livistona, decipiens, Livinstona chinensis, Livinstona australis, Phoenix canariensis, Phoenix dactylifera, Phoenix robelinii, Phoenix sylvestris, Sabal causiarium, Sabal palmetto, Trachycarpus fortunei, Washingtonia filifera κ.α. Ο Chamaerops humilis και το Washingtonia robusta είναι ανθεκτικά στο έντομο. Σηµειώνεται ότι το έντοµο αυτό έχει ήδη καταγραφεί σε χώρες της Ωκεανίας (Αυστραλία, Νέα Παπούα-Γουϊνέα, νήσοι του Σολοµώντος) και της Ασίας (Μπαγκλαντές, Μπαχρέιν, Καµπότζη, Κίνα, Ινδία, Ινδονησία, Ιράκ, Ιράν, Ιαπωνία, Κουβέιτ, Λάος, Μαλαισία, Μυανµάρ, Οµάν, Πακιστάν, Φιλιππίνες, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Ιορδανία, Σρι Λάνκα, Ταϊβάν, Ταϊλάνδη, Ηνωµένα Αραβικά Εµιράτα, Βιετνάµ). Πρόσφατα έχει βρεθεί και σε Μεσογειακές χώρες, όπως στις Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα, Αίγυπτος, Τουρκία, Συρία, Ισραήλ και Παλαιστίνη.
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
Τα ακμαία έντομα έχουν κόκκινο-καστανό-κεραμυδί χρώμα, φέροντας βούλες κάτω από το κεφάλι και γραμμές στο θώρακα, με το μήκος τους να ανέρχεται σε περίπου 3 εκατοστά (βλ. φωτογραφία) και το πλάτος τους στα 1,2 εκατοστά. Μοιάζουν με την κοινή κατσαρίδα και το σκαθάρι ως προς το σχήμα και τον εξωσκελετό, με σημαντική διαφορά το μεγάλο ρύγχος που φέρουν. Οι προνύμφες είναι ανοιχτού χρώματος, ασπροκίτρινες. ευκέφαλες και άποδες ενώ μπορούν να φτάσουν σε μήκος τα 5 εκατοστά και πλάτος τα 2 εκατοστά πριν τη νύμφωση. Τα θηλυκά είναι μεγαλύτερα σε μέγεθος από τα αρσενικά μπορούν να ωοτοκίσουν έως και 300 αυγά σε σχισμές, εκδορές και τρήματα του δέντρου.
Απεικόνιση του "κόκκινου σκαθαριού" τη στιγμή που εξέρχεται από τη νυμφική θήκη (φωτογραφικό αρχείο Ντηνιακού Δημήτρη) |
Τα αυγά έχουν λευκό κρεµ χρώµα και ωοειδές σχήµα, ενώ είναι µήκους 2.6 χιλιοστών και πλάτους 1.1 χιλιοστών. Τα αυγά εκκολάπτονται σε 2-5 ημέρες και μετά οι εξερχόμενες προνύμφες διεισδύουν στο εσωτερικό του του κορμού του φοίνικα ανοίγοντας στοές που μπορεί να φτάσουν από την κορυφή ως τη ρίζα.
Εκεί αναπτύσσονται και διαχειμάζουν για τρεις, περίπου, μήνες τρεφόμενες από τους ιστούς του φοινικόδεντρου. Η νύμφωση γίνεται μέσα στον κορμό ή έξω -κυρίως στις εκφύσεις των νεαρών φύλλων- μέσα σε κουκούλι, ενώ τη νυμφική θήκη (μήκους 6 εκατοστών και πλάτους 3 εκατοστών) την φτιάχνει η προνύμφη από ξερές ίνες του φοίνικα. Η νύμφωση διαρκεί περίπου 14-21 ημέρες οπότε και εμφανίζονται τα ακμαία. Συνεπώς ο βιολογικός κύκλος του εντόμου διαρκεί περίπου τέσσερις μήνες. Στον ίδιο φοίνικα μπορεί να απαντώνται επικαλυπτόμενες γενιές και συνυπάρχουν όλα τα βιολογικά στάδια του εντόμου.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
Το τυπικό σύμπτωμα της προσβολής είναι η κατεύθυνση των νεαρών φύλλων προς τα κάτω και η κάμψη των παλιότερων φύλλων δίνοντας την αίσθηση του «αποκεφαλισμού» του δέντρου. Η ζημιά προκαλείται κυρίως από τις προνύμφες. Η προσβολή ξεκινά από την κορυφή του φοίνικα, στην έκπτυξη των νεαρών φύλλων της κορυφής ή από πληγές στα φύλλα και εκδορές στον κορμό, όπου τα θηλυκά εναποθέτουν τα αυγά τους.
Κατόπιν, οι προνύμφες, κινούμενες στο εσωτερικό του κορμού, τρέφονται με μαλακές ίνες έως ότου νυμφωθούν και αφού έχουν ανοίξει μεγάλες και πολυάριθμες στοές στο εσωτερικό του κορμού. Οι στοές στο πάνω μέρος του κορμού φτάνουν σε μήκος έως και 1 μέτρο ενώ κινούνται σε όλο το εσωτερικό του κορμού ακόμα και στην βάση στο σημείο που αρχίζουν οι ρίζες.
Το αποτέλεσμα της δράσης του εντόμου είναι η καταστροφή της νέας βλάστησης (καρδιά) του φοίνικα ενώ παρατηρείται και κάμψη των παλαιών φύλλων που δίνει στο φυτό την όψη ανοικτής ομπρέλας ή αποκεφαλισμού.
Οι έντονα προσβεβλημένοι φοίνικες εμφανίζουν ολική απώλεια των φύλλων και σήψη του κορμού, με συνέπεια τη ξήρανση του δέντρου. Η οσμή εδώ είναι χαρακτηριστική, είναι σα σαπίλα και οφείλεται στο υδαρές περιβάλλον που βρίσκονται οι νεκροί ιστοί του φοινικόδεντρου. Δυστυχώς μόνο τότε γίνεται αντιληπτή η προσβολή του φοίνικα, όταν δηλαδή η ζημιά που έχει υποστεί είναι ολέθρια. Η κατάσταση τότε είναι μη αναστρέψιμη και σε μικρό διάστημα από τότε θα επέλθει η ολική ξήρανση του δέντρου.
Αυτό είναι το σημείο του αποικισμού των κανθάρων. Αρκετό καιρό μετά το θάνατο του δέντρου, όταν δεν υπάρχουν άλλα αποθέματα τροφής θα πετάξουν προς ένα γειτονικό φοίνικα. Αν δεν υπάρχει κοντά φοίνικας, τότε θα μετακινηθούν σε άλλη περιοχή. Το ακµαίο µπορεί να διανύσει απόσταση 1 χιλιομέτρου χωρίς διακοπή ενώ έχει βρεθεί πως μπορεί συνολικά να διανύσει έως και τρία χιλιόμετρα.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Ο μοναδικός τρόπος αντιμετώπισης του εντόμου είναι ο θρυμματισμός των προσβεβλημένων δέντρων και το κάψιμo τους πριν τα ακμαία πετάξουν και αναπαραχθούν. Δυστυχώς, όμως, στη χώρα μας δεν είναι δυνατή μια τέτοια αντιμετώπιση. Ο κρατικός μηχανισμός δεν έχει φροντίσει να προμηθευτεί και να λειτουργήσει τους "θρυμματιστές" που χρειάζονται καθώς και τους κλιβάνους στους οποίους θα καούν τα τελευταία υπολλείματα του φοίνικα μαζί με τα παθογόνα έντομα. Στην Ελλάδα ίσως δεν έχουν καταλάβει την έκταση και το είδος της προσβολής που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.
Ψεκασμός φοινικόδεντρου με πιεστικό μηχάνημα. Ο χειριστής επικεντρώνεται στη βάση της κορυφής, εμποτίζοντας τις πληγές και τα τρίμματα του δέντρου με το θεραπευτικό διάλυμα (φωτογραφικό αρχείο Ντηνιακού Δημήτρη) |
Συνήθως η αντιμετώπιση του προβλήματος περιορίζεται μόνο στην κοπή των δέντρων και απομάκρυνσή τους στις χωματερές από τους δήμους αλλά με πολύ αργούς μηχανισμούς. Βλέπουμε προσβεβλημένους φοίνικες για μήνες να παραμένουν άκοποι με αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζονται τα κρούσματα στα γειτονικά φοινικόδεντρα.
Από την άλλη οι γεωπόνοι ιδιωτικών κήπων προσπαθούν να επέμβουν με τις κλασσικές χημικές μεθόδους φυτοπροστασίας χρησιμοποιώντας πυρεθρίνες, οργανοφωσφορικά σκευάσματα και διασυστηματικά εντομοκτόνα. Με τη χημική μέθοδο μειώνουμε τον αριθμό των εντόμων που πρόκειται να προσβάλλουν γειτονικά δέντρα όμως σε καμία περίπτωση αυτή η μέθοδος δεν επαρκεί για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Ο υπογράφων έχοντας επέμβει σε πολλά προσβεβλημένα δέντρα αλλά και καθαρά δέντρα σε προσβεβλημένες συστάδες προτείνει τις εξής ενέργειες:
- Κόψιμο των προσβεβλημένων φοινικόδεντρων από τη βάση τους.
- Εγκάρσιος και κάθετος τεμαχισμός σχηματίζοντας μικρά κομμάτια του κορμού.
- Αν είναι δυνατό, κάψιμο των τεμαχισμένων κορμών.Στο σημείο αυτό αξίζει να κάνουμε μια παρένθεση τονίζοντας πως ο κορμός του φοίνικα άκοπος δεν καίγεται γιατί ο υδαρής σα σφουγγάρι εσωτερικός κορμός του είναι αδύνατο να καεί. Πράγματι, στην Αίγυπτο, όπου έχουν πληγεί οι χουρμαδιές –το εθνικό τους δέντρο- οι αρχές, αφού έκοψαν τα άρρωστα δέντρα, επιχείρησαν να τα βομβαρδίσουν ακόμα και με εμπρηστικές βόμβες ναπάλμ, αλλά ο κάνθαρος επιβίωσε γιατί το εσωτερικό του φοίνικα είναι υδαρές.Σε δικές μας προσπάθειες, διαπιστώσαμε το εξής αξιοσημείωτο: Κατά το κάψιμο του κορμού οι κάνθαροι αντί να βγουν έξω από τον κορμό για να γλυτώσουν από τη φωτιά όπως θα περιμέναμε, αυτοί διείσδυσαν ακόμη πιο βαθιά μέσα στον κορμό και στριμώχνονταν στους υδαρείς ιστούς του! Ήξεραν ότι στο εσωτερικό του φοίνικα ήταν απόλυτα ασφαλείς!
Kαμένος κορμός προσβεβλημένου φοίνικα. Ο κορμός εμποτίστηκε με 20 λίτρα πετρέλαιο, παρόλο αυτά κάηκε μόνο ο φλοιός. Το εσωτερικό του φοίνικα είναι υδαρές και δεν καίγεται (φωτογραφικό αρχείο Ντηνιακού Δημήτρη) |
- Εγκλωβισμός των κομμένων, μη δυνατό προς κάψιμο τεμαχίων, σε πλαστικές σακούλες και απομάκρυνση τους. Τα προσβεβλημένα φοινικόδεντρα πρέπει να καταστρέφονται στο αρχικό στάδιο της προσβολής πριν την έξοδο των ακμαίων την αναπαραγωγή τους και τον αποικισμό τους σε άλλα υγειή δέντρα.
- Θεραπευτικές επεμβάσεις στα προσβεβλημένα δέντρα και τα υγιή γειτονικά τους με διαφυλικούς ψεκασμούς μείγματος εντομοκτόνων (μια πυρεθρνίνη για τον έλεγχο των προνυμφών και ένα διασυστηματικό π.χ. confidor για τον έλεγχο των ακμαίων). Καλό είναι στο διάλυμα να προσθέτουμε και θερινό πολτό για το μερικό έλεγχο των αυγών και την προσκόλληση των προηγούμενων φυτοφαρμάκων. Ιδιαίτερη προσοχή και επικέντρωση χρειάζεται στις κορυφές των δέντρων, τις πληγές και τις εκδορές των φύλλων και των κορμών και να γίνεται καλό λούσιμο των περιοχών αυτών. Από αυτά τα σημεία θα ξεκινήσει η προσβολή και είναι τα μοναδικά περισσότερο ορατά σ’ εμάς.
- Καλή είναι και η χρήση ενέσιμων εφαρμογών του στελέχους (stem infusion) και ριζοπότισµα µε imidacloprid (Confidor κ.α.) 5-10 ml / δέντρο 3 φορές / µήνα.
Πειραματικά χρησιμοποιείται και η χρήση παγίδων φερομόνης. Οι παγίδες χρησιμοποιούνται μια για κάθε δέντρο ή μια στα δέκα τετραγωνικά μέτρα χρησιμοποιώντας για δόλωμα μελάσα από χουρμάδες. Τα έντομα προσελκύονται από τη μελάσα του αγαπημένου τους καρπού και εγκλωβίζονται στις παγίδες. Οι παγίδες τοποθετούνται στο έδαφος ή κρεμιούνται στα 1,5-2m. Η μέθοδος αυτή είναι σε πειραματικό στάδιο, δεν έχει μεγάλα αποτελέσματα, παρουσιάζει όμως μεγάλο ενδιαφέρον γιατί είναι απόλυτα ασφαλείς για τους ανθρώπους και το οικοσύστημα και μπορεί να συνδυαστεί με το χημικό τρόπο δράσης αυξάνοντας έτσι το ποσοστό αποτελεσματικότητας.
Μεγάλη προσοχή θα πρέπει να ληφθεί στις περιοχές όπου δεν έχει μεταφερθεί ο κάνθαρος. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να ληφθούν τα ακόλουθα μέτρα:
1.Αποφυγή μεταφοράς φοινικόδεντρων στις παρθένες περιοχές από περιοχές που έχουν επισημανθεί προσβολές ακόμα κι αν οι φοίνικες φαίνοναι υγιείς.
2. Τακτικός καθαρισμός των φοινικόδεντρων στις κορυφές και στις μασχάλες των λοιπών φύλλων. Δεν αφήνουμε τίποτα οργανικό (τμήματα φύλλων, μέρη καρποφορίας) να βρίσκεται στις μασχάλες των φύλλων γιατί εκεί προτιμούν τα θηλυκά να γεννούν τα αυγά τους.
3. Κλάδεμα των κατώτερων φύλλων από τα μέσα Δεκέμβρη έως τα μέσα Φλεβάρη. Στα φύλλα που κόβονται πρέπει η τομή να απέχει 12-15cm από τον κορμό. Έτσι σε πιθανή προσβολή τα θηλυκά θα εναποθέσουν τα αυγά τους στην απομακρυσμένη τομή και δεν θα φτάσουν στον κορμό του δέντρου. Το κλάδεμα να γίνεται με προσοχή ώστε να μην πληγώνουμε τα φύλλα και τον κορμό. Από αυτές τις πληγές κατά μεγάλο ποσοστό αρχίζουν τις θανατηφόρες στοές οι προνύμφες.
4. Ψεκάζουμε προληπτικά τους φοίνικες ιδιαίτερα μετά το κλάδεμα με τα προαναγράφοντα σκευάσματα για την αποφυγή ωοτοκίας των θηλυκών.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ακόμα και με τη χρήση θρυμματιστών, κλιβάνων και όλων των μεθόδων καταπολέμησης που αναφέραμε, ο κόκκινος ρυγχωτός κάνθαρος είναι δυνατό να επιβιώσει. Ίσως θα πρέπει να προβληματιστούμε περισσότερο για το φοινικόδασος στο Βάι της Κρήτης με την ανεκτίμητη οικολογική και τουριστική του αξία, για τους ιστορικούς φοίνικες των παραλιακών μας δρόμων που, άλλοι φυτεμένοι προπολεμικά άλλοι μεταγενέστερα, κοσμούν τις ελληνικές παραθαλάσσιες πόλεις και τα ελληνικά νησιά και όλα τα φοινικοειδή που με την παρουσία τους στα εθνικά πάρκα, πλατείες δημόσιους και ιδιωτικούς κήπους προσδίδουν με την ιδιαίτερη παρουσία τους μια ξεχωριστή εικόνα, αφήνοντας όχι μόνο εθνική αλλά και παγκόσμια κληρονομιά.
Όλοι αυτοί οι φοίνικες ίσως χαθούν μια μέρα αν δεν λάβουμε οι ίδιοι τα μέτρα μας. Χιλιάδες δέντρα εισάγονται κάθε χρόνο από την Αίγυπτο λόγω του χαμηλότερου κόστους τους. Αυτοί οι φοίνικες πρέπει να έχουν ένα φυτοϋγειονομικό διαβατήριο, όμως, ακόμα κι έτσι, τα κρυμμένα έντομα όπως ο κόκκινος ρυγχωτός κάνθαρος και τα αυγά του είναι πολύ πιθανό να μην ανιχνεύονται.
Σε απάντηση στην εμφάνιση του κόκκινου ρυγχωτού κανθάρου φοινίκων στο νότο της Ισπανίας, η ισπανική κυβέρνηση διέδωσε ένα διάταγμα το 1996 απαγορεύοντας την εισαγωγή των φοινίκων από τις χώρες όπου τα παράσιτα της ομάδας Rhynchophorus έχουν καταγραφεί. Τέσσερα έτη αργότερα αυτό το διάταγμα τροποποιήθηκε, και μια από τις συνέπειες είναι ότι η εισαγωγή των φοινίκων από την Αίγυπτο δεν είναι πλέον παράνομη.
Παρόμοια αντιμετώπιση βλέπουμε και σε πολλά άλλα κράτη όπως και το δικό μας το οποίο όχι μόνο αδυνατεί να πάρει αποφάσεις, αλλά ακόμα και να προμηθευτεί τα απαραίτητα μέσα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η αγορά για τους ενήλικους φοίνικες από την Αίγυπτο είναι πολύ προσοδοφόρα. Φαίνεται επίσης δύσκολο να πειστούν οι υπεύθυνοι ότι οι φοίνικες που εισάγονται από την Αίγυπτο αυξάνουν τις προσβολές στις κατά τόπους περιοχές όπου έχει καταγραφεί εμφάνιση του κόκκινου ρυγχωτού κάνθαρου.
Για αυτούς τους λόγους, σκεφτόμαστε ότι υπάρχει η ανάγκη της απαγόρευσης εισαγωγής φοινικοειδών από την Αίγυπτο ή από άλλα αφρικανικά κράτη. Διαφορετικά οι καταστροφές όπως αυτή που έχει εμφανιστεί ή χειρότερες ακόμα, θα συνεχίσουν να γίνονται και στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας αλλά και της Μεσογείου. Μια καταστροφή στο φοινικόδασος στο Βάι της Κρήτης θα ήταν ανυπολόγιστη. Ίσως όχι μόνο το ελληνικό Υπουργείο Γεωργίας αλλά όλα τα ευρωπαϊκά ερευνητικά κέντρα πρέπει να συμβάλουν για να βοηθήσουν όλες τις χώρες που επηρεάζονται από τον κόκκινο ρυγχωτό κάνθαρο φοινικών για να βρουν μια λύση και να καταπολεμήσουν αυτό το παράσιτο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου